Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z 3.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1161) – dalej u.o.g.r.l. wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, a także gruntów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-10, oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne – może nastąpić po wydaniu decyzji zezwalających na takie wyłączenie.
Osoba, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić należność i opłaty roczne, a w odniesieniu do gruntów leśnych – także jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu. Obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji. Podkreślenia wymaga, że zwolnienie, o którym mowa w art. 12a u.o.g.r.l. stanowi lex specialis w stosunku do art. 12 u.o.g.r.l. Jako lex specialis art. 12a u.o.g.r.l. musi być interpretowany ściśle ze swoim brzmieniem. W zakresie natomiast klasyfikacji budynku jako jednorodzinny lub wielorodzinny zastosowanie mają przepisy prawa budowlanego, bowiem przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych nie zawierają definicji szczególnej.
Należy jednak podkreślić, że art. 12a u.o.g.r.l. wyłącza obowiązek uiszczenia należności i opłat rocznych w odniesieniu do gruntów leśnych również jednorazowego odszkodowania, o którym mowa w art. 12 ust. 1, jeśli wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej przeznaczone jest na cele budownictwa mieszkaniowego do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego oraz do 0,02 ha, na każdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego.
