Alienacja rodzicielska w praktyce sądowej i jak sobie z nią radzić.

Reading Time: 3 minutes

Alienacja rodzicielska jest bardzo trudnym i niewdzięcznym tematem na kanwie obecnie obowiązujących przepisów prawa. Poprzedni Rzecznik Praw Dziecka mimo wielu zapowiedzi nie doprowadził do zmian w Kodeksie Karnym czy też innych ustawach wprowadzając alienację rodzicielską do przestępstw. Wydaje się, iż obecnego RPD kwestia ta w niewielkim stopniu interesuje.

Polska jest jednym z niewielu krajów Unii Europejskiej, który nie klasyfikuje alienacji rodzicielskiej jako odrębnego przestępstwa czy też nie normuje, iż takie zachowania wypełniają normy innego przestępstwa np. przemocy wynikającej z art. 207 k.k. 

Wielokrotnie zdarzało mi się, w imieniu moich klientów, sporządzać zawiadomienia do organów ścigania wskazując, iż dziecko jest ofiarą przemocy domowej wyrażającej się w alienacji rodzicielskiej. Niestety Prokuratura nie wszczynała postępowań argumentując, iż w/w zachowania nie wypełniają znamion przestępstwa znęcania się wskazanego w Kodeksie Karnym. Jest to tylko bardzo wybiórcza wykładania tego przepisu. Nie ma wątpliwości, iż alienacja rodzicielska wywołuje w dziecku niewiele mniejsze konsekwencje w sferze psychiki, zachowań jak faktyczne psychiczne i fizyczne znęcanie się nad dzieckiem. 

Osoby, które są alienowane od swojego rodzica mają dużo mniejsze zaufanie, jako osoby dorosłe, do osób trzecich, łatwiej popadają w uzależnienia, miewają problemy z określeniem swojej seksualności czy też problem z budowaniem długotrwałych i zdrowych relacji. Jednak  rodzice bardzo często tego nie zauważają, skupiając się na podsycaniu konfliktu ze swoim partnerem, byłym partnerem czy po prostu drugim rodzicem dziecka, używając jako oręża swojego dziecka. Jak to stwierdził jeden z sędziów – „dziecko jest beneficjentem konfliktu rodziców”. Jednak w potocznym rozumieniu słowa „beneficjent” możemy kojarzyć rzeczy pozytywne, frukta, aktywa.  W przypadku alienacji rodzicielskiej nie ma możliwości poszukiwania pozytywów takiego zachowania. 

Pojawia się pytanie w jaki sposób należy się bronić przed alienacją rodzicielską, jakie czynności należy podejmować.

W mojej ocenie należy podjąć wszelkie czynności, które mogą zmienić nastawienie rodzica alienującego, nawet te, które z góry wydają się być skazane na niepowodzenie. Dlatego mimo niskiej skuteczności zawiadomień z art. 207 k.k. w moim subiektywnym odczuciu takie zawiadomienie należy złożyć, jednak nie oczekiwać od takiego działania dużej skuteczności. Nie można wykluczyć, iż trafi się na organy ścigania, które z uwagi na swoje doświadczenia życiowe przychylniej spojrzą na takie działania. 

Jeśli rodzic alienujący w sposób wulgarny czy też agresywny uniemożliwia kontakty z małoletnim i takie czynności wykonuje przy małoletnim, warto zastanowić się nad wszczęciem postępowania o demoralizowanie małoletniego. Niejednokrotnie w swojej praktyce zawodowej zdarzało mi się prowadzić sprawy, w których jeden rodzic wypowiadał się wulgarnie i agresywnie o drugim rodzicu, w obecności małego dziecka. Takie zachowania powiązane nawet z lekkim naruszeniem nietykalności cielesnej drugiego rodzica mogą być podstawą wszczęcia postępowania o demoralizowanie małoletniego czy też wszczęcia postępowania o znieważenie lub zniesławienie.

Tak przedstawiają się działania, które można podjąć w przypadku skrajnych przypadków alienacji rodzicielskiej na bazie przepisów karnych. Jednak ich skuteczność jest uzależniona od determinacji osoby alienowanej, a także środków, które podejmuje rodzic celem utrudnienia lub uniemożliwienia kontaktów z dzieckiem.

Sytuacja przedstawia się inaczej, jeśli spojrzymy na alienację rodzicielską przez pryzmat przepisów cywilnych.

Jeśli kontakty są przyznane przez Sąd, a mimo to nie są przestrzegane przez jednego z rodziców, który utrudnia, uniemożliwia, skraca kontakty to:

Pierwsza możliwość to wszczęcie postępowań o:

  • zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej

a następnie, w przypadku dalszego nieprzestrzegania kontaktów konieczne jest 

złożenie

  • wniosku o nakazanie zapłaty sumy pieniężnej, której wysokość będzie zależna od liczby naruszeń obowiązków 

W przypadku wszczęcia tych postępowań konieczne jest, jak zostało powyżej wskazane, ustanowienie kontaktów przez sąd w postaci postanowienia czy też ugody (możliwe także przed mediatora).

Pierwotne kwoty przysądzone za niewykonywanie kontaktów nie bywają wielkie. M.in. w jednej spraw prowadzonych przez Kancelarię, Sąd zasądził kwotę 50,00 zł (za każdy nie odbyty kontakt) a było ich 46, co stanowiło kwotę 2300,00 zł. 

Jednak wniesione względem tej samej osoby następnego postępowania, za inny okres, zostało przez Sąd uwzględnione w kwocie 400,00 zł za każdy jeden naruszony kontakt.  Co pokazuje, iż Sądy alienującego rodzica zaczynają traktować w charakterze „recydywy” i przyznają sumy pieniężne dużo wyższe. 

Drugą możliwością jest wszczęcie postępowania o ochronę dóbr osobistych w postaci więzi z dzieckiem. Obecnie Sądy coraz częściej przysądzają kwoty pieniężne za zerwanie więzi z dzieckiem i alienację rodzicielską. Kwoty jaką zasądzają Sądy są zróżnicowane, jednak ostatnie orzeczenia przyznają alienowanemu rodzicowi nawet kilkanaście tysięcy złotych.

Jestem świadomy, iż żadna przysądzona kwota pieniężna nie jest obietnicą przywrócenia kontaktów rodzica z dzieckiem, jednak często bywa odpowiednim instrumentem do refleksji drugiego rodzica nad swoim zachowaniem.

Autor: radca prawny Rafał Robak